خانم ماتیلده شوابندر که سابقه ی پیوندش به مطالعات ایرانی به دوران تحصیل او در رم بازمی گردد، بر این باور است که نقش اصلی فرهنگ در مناسبان بین المللی، ساختن پل میان مردمان کشورهای مختلف است. نویسنده بر این باور است که طی دو دهه ی اخیر، متعاقب تنش در روابط میان جهان غرب و جهان اسلام و نیز بروز نشانه های پایان اندیشه های جهانی سازی، اکنون وقت آن فرارسیده است که با توسل به دیالوگ از منظری جدید، دوباره دیوارهای نوپدید و مزاحم میان روابط فرهنگی ملل را از میان برداریم.

آل محتاج ازجمله فرمانروایان محلی ولایت چَغانیان، در بخش علیای آمودریا، بودند که هم زمان با دوره ی اقتدار امیراسماعیل سامانی (279-295ق)، در منطقه ی تحت سلطه ی خود، یعنی بخش هایی از خراسان و ری، حاکمیت داشتند. این سلسله ی محلی دست نشانده ی دولت سامانی نقش مؤثری در اقتدار سیاسی و نظامی آن دولت داشت. صداقت و شجاعت امیران این خاندان، ازجمله ابوعلی چغانی، در امور سیاسی، نظامی، و اقتصادی سبب شد تا به برجسته ترین مقام های حکومتی و لشکری سامانیان نایل آیند. مسئله ی اصلی پژوهش حاضر بررسی اقدامات و خدمات سیاسی و نظامی ابوعلی چغانی و تاثیر آن بر اقتدار دولت سامانی است. این نوشتار بر آن است تا با رویکردی توصیفی-تحلیلی، به این پرسش ها پاسخ دهد که اولاً این خاندان چگونه توانستند در این دولت به چنین جایگاه برجسته ای نایل آیند و اعتماد دولت مردان سامانی را به دست آورند و ثانیاً، چه نقشی در سازمان سپاه سامانی و تحولات نظامی این دولت داشتند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که ظهور و سقوط چغانیان نقطه ی عطفی در تاریخ ایران محسوب می شود؛ چراکه با حذف چغانیان، به عنوان سپه سالاران کل خراسان و در رأس آنان، ابوعلی چغانی، از صحنه ی سیاسی و نظامی دوره ی سامانیان، قدرت های دهقانی ایرانی از اریکه ی قدرت نظامی فروآمدند و از بین رفتند. همین عامل، از عوامل مهم سقوط دولت سامانیان به شمار می رود.

امرای چغانی (آل محتاج)، در ابتدا خاندانی کوچک و محلی بودند که در گوشه ای از سرزمین چغانیان در ماوراالنهر حکومت می کردند ولی به مرور زمان قدرت یافته، توانستند نام خود را در تاریخ پرفراز و نشیب ایران به ثبت برسانند. این خاندان توانست در ارتباط متقابل با سامانیان، روزبه روز از قدرت و اعتبار بیشتری برخوردار شده، قلمرو حکومتی خود را افزایش دهد.با قدرت یافتن ابوبکر چغانی بود که آل محتاج از خاندانی کوچک و ناشناس تبدیل به خاندانی مشهور شد و نام آن بر سر زبان ها افتاد. بعد از وی پسرش، ابوعلی، قدرت یافت. او توانست آل محتاج را به نهایت قدرت و شهرت خود برساند و حتی به عنوان سپهسالار سامانیان، شهرهای زنجان، ابهر، نهاوند و دینور را نیز تصرف نماید.با فوت او دوران ضعف و انحطاط چغانیان نیز آغاز شد؛ چون هیچ کدام از افرادی که ادعای جانشینی او را داشتند یا نتوانستند به حکومت برسند و یا اگر هم حکومت یافتند، چند صباحی بیشتر بر مسند قدرت نبودند و از سرنوشت آنان اطلاعی در دست نیست. از آنجاکه چغانیان دست پروردۀ دربار سامانیان بودند، به تبعیت از ایشان در ترویج زبان فارسی کوشیده، در جلب سخنوران و نویسندگان و شاعران ایرانی اهتمام خاص ورزیدند و آنان را به تصنیف و تالیف کتاب به زبان فارسی برانگیختند.

آل ساج در تاریخ به بنی ساج، ساجیان و ساجیه شهرت دارند. ابوساج و فرزندانش محمد و یوسف، با توسل به تفوق نظامی و اقتدار سیاسیِ سپاه ساجیه، در سرکوب شورش های ضد خلافت، مقرّب خلافت شدند. تبیین و تحلیل شکل گیری آل ساج در آذربایجان و غرب ایران به عنوان یک حلقۀ مفقوده از مطالعات تاریخ ایران در قرون سوم و چهارم هجری، بیان مسأله پژوهش کنونی می باشد. یافته های تحقیق حاضر نشانگر آنست که خاندان ساجیان، بقای خود را، در اتکای به اقتدار نظامی خویش و آرامش بخشی آذربایجان می دیدند. سپاه ساجیه به عنوان نیروی آموزش دیدۀ نظامی، توانست بیش از نیم قرن و حتی پس از اضمحلال حاکمیت آل ساج بر آذربایجان، موجودیت خویش را در مرکز خلافت تداوم بخشند. هدف پژوهش کنونی، بررسی مستند روند مناسبات مبهمِ تاریخی میان عباسیان و آل ساج، و روشن نمودن مواضع سیاسی و چهرۀ سرداران ساجیه در تحولات غرب ایران است. ساجیان در طی این مدتِ حساس از تاریخ ایران و اسلام، مجادلات درازمدتی نیز با خلافت در عرصۀ سیاسی و نظامی در وقایع عدیده داشتند. قدرت یابی آل ساج در آذربایجان پس از انقراض سلسلۀ وابستگانِ ساجیه در اسروشنه، توسط امیر اسماعیل سامانی و قطع امید از بازگشت به ماوراءالنهر، و شکست از طولونیان در شام و عراق صورت گرفت. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و متکی بر منابع کتابخانه ای با رویکردی نقادانۀ براساس آخرین یافته های پژوهشی است.

بیان مسئله: در میان شاهکارهای ادب پارسی، شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی از جایگاه ویژه ای در حوزۀ هنرهای تصویری برخوردار است؛ چرا که این اثر حماسی و ملی در طول اعصار بارها به دست نگارگران توانمند و چیره دست این مرز و بوم مصور گردیده و هر کدام از این آثار، به مثابۀ یکی از مهمترین اسناد شناخت ویژگی های هنری آن دوره به حساب می آید. در میان مکاتب نگارگری ایران، آثار به جا مانده از مکاتب شیراز قرن هشتم هجری در دوران حکومت های آل اینجو و آل مظفر، هم به دلیل نقطۀ آغازین مصورسازی شاهنامه و هم به دلیل تنوع آثار موجود، حائز اهمیت بسیار هستند. بر این اساس، مسألۀ پژوهش حاضر بر این پرسش استوار است: در شاهنامه های مصور دو مکتب آل اینجو و آل مظفر، علی رغم وجود نسخ مصور گوناگون و مقارن بودن زمان و مکانی مشترک در خلق آثار، چه تشابه و تفاوت بارزی در شیوۀ تصویرسازی آثار دو مکتب مشهود است؟ هدف: مطالعۀ تطبیقی ساختار بصری مجالس مشترک در شاهنامه های مصور دو دورۀ آل اینجو و آل مظفر، از اهداف اصلی این پژوهش است. روش پژوهش: پژوهش حاضر، که ماهیتی تطبیقی دارد به شیوه توصیفی-تحلیلی ارائه شده و اطلاعات آن به صورت کتابخانه ای است. یافته ها: یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که شباهت های آشکاری در صفحه آرایی، ترکیب بندی و جزئیات تصاویر این دو شاهنامه دیده می شود؛ لیکن ارتقای سطح کیفی نگارگری همچون افزایش جزئیات، ظرافت و دقت در طراحی و تنوع در حرکات در دورۀ آل مظفر بیشتر به چشم می خورد.

مکتب نگارگری بغداد در دوره آل جلایر تمامی تجاربی را که پیشتر مکتب تبریز ایلخانان و مکتب بغداد سده ششم هجری بدست آورده بودند، به ارث برد و با بهره گیری از این تجارب نگارگری به نوآوری ها و دستاورهای در خوری دست یافت. در این مکتب نگارگری بود که خط نستعلیق از برای بهره گیری هر چه زیباتر از خوشنویسی برای کتب ادبی غنایی یا تغزلی بوسیله میرعلی تبریزی اختراع شد. در این مکتب نگارگری بود که تحولی چشمگیر در ترکیب بندی نگاره ها به وقوع پیوست و رنگ بندی درخشانی در آنها به کار رفت. برای نخستین بار برای القای مفاهیم عرفانی از تشعیر یا حاشیه نگاری استفاده شد و دیوان سلطان احمد جلایر از کهن ترین آثاری است که در آن تشعیر به کار رفته است. کلا آنچه در مکتب نگارگری بغداد مطمح نظر هنرمندان قرار گرفت، صحنه های عاشقانه و غنایی از مثنوی های تغزلی همچون خمسه خواجوی کرمانی و نظامی گنجوی بود. سلسله آل جلایر که مواریث فرهنگی ایلخانان را در غرب ایران صاحب شده بود در شکل گیری و پیشرفت آن مکتب کوشید و افرادی چون شیخ اویس و فرزند او سلطان احمد که علاوه بر خطاطی در نقاشی و تصویرگری هم مهارت در خور داشتند، با حمایت از هنرمندانی چون شمس الدین، عبدالحی و جنید در غنای این مکتب نقشی قاطع بر عهده گرفتند. در این مقاله این کوشندگی ها و بازمانده های مکتب نگارگری بغداد به بحث و فحص گرفته شده است.